Rewitalizacja zespołu poklasztornego parafii św. Zygmunta w Częstochowie
Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego - realna odpowiedź na realne potrzeby
STAN OBECNY
Elewacja zachodnia skrzydła zachodniego, niegdyś otwarta na Pl. Daszyńskiego i ul. Krakowską obecnie całkowicie pozbawiona detalu architektonicznego. W części przyziemia w całości przesłonięta parterowym budynkiem usługowym, który w części środkowej przylega bezpośrednio do ściany klasztoru, a boczne pawilony są nieco odsunięte od lica ściany. Posiada dziesięć osi, przy czym oś 5 i 6 wyznaczają dwa małe otwory okienne na piętrze. W osi 3 i 4 parteru okna zamurowane, przed dobudowaniem pawilonów w parterze znajdowały się trzy otwory drzwiowe. Na piętrze w osi 10 balkon, z żeliwną balustradą o motywach roślinnych. Elewację wieńczy lekko profilowany gzyms. Otwory okienne prostokątne, niegdyś posiadały profilowane obramienia, a gzymsy nad i pod okienne wsparte były na konsolkach.
Ganek łączący na piętrze klasztor z kościołem, wsparty na dwóch nierównej rozpiętości arkadach, rozdzielonych masywnym, czworobocznym filarem, z trzema wąskimi oknami na przestrzał. W elewacji zachodniej piętro wydzielone gzymsem kapnikowym, z obu stron profilowany gzyms wieńczący, całość nakryta dachem dwuspadowym.
Elewacja północna stanowiąca ścianę szczytową skrzydła zachodniego dwuosiowa, w osi wschodniej ganek na arkadach, częściowo przesłania otwór zlokalizowany na piętrze, w osi na parterze prostokątny otwór drzwiowy, zamknięty dwuskrzydłowymi drzwiami z ozdobnymi płycinami i świetlikiem z kutą kratą - w typie XVIII wieku.
Pozostały fragment elewacji północnej piętrowy i parterowy: część piętrowa dwuosiowa, zaś parterowa pięcioosiowa. Ścianę części dwukondygnacyjnej wieńczy profilowany gzyms, oddzielający szczyt skrzydła zachodniego, który jest podobnie podkreślony. W szczycie znajdują się dwa okienka, doświetlające strych. Zaobserwować też można wyodrębnienie - lekko zaznaczonym profilem - pasa pod gzymsem, stanowiącego ślady po istniejącym tu jeszcze na początku XX stulecia fryzie. Wszystkie okna, podobnie jak w elewacji zachodniej prostokątne pozbawione dekoracji.
Elewacje od strony wirydarza
Elewacja wschodnia dwukondygnacjowa, czteroosiowa z prostokątnym, dwuosiowym, lekko wyodrębnionym ryzalitem pośrodku. Przyziemie przesłonięte współczesnymi, parterowymi przybudówkami, przylegającymi bezpośrednio do klasztoru. Otwory okienne, prostokątne o różnych rozmiarach, pozbawione dekoracji. Ściana szczytowa skrzydła południowego, posiada dwa otwory- jeden umieszczony symetrycznie w szczycie, doświetlający strych, drugi w partii piętra, doświetlający jedną z sal skrzydła południowego. Ściany zwieńczone profilowanym gzymsem. Ściana szczytowa skrzydła północnego, z widocznym elementem- pozostałość po ścianie czy przyporze.
Elewacja północna dwukondygnacjowa, sześcioosiowa, z pięcioma niskimi przyporami w przyziemiu, w drugiej osi (od południowego-wschodu) na piętrze prostokątny ryzalit ustępowy z oknem od frontu i wnękami po bokach, nad którymi odcinki gzymsu. Skrajna oś północno-zachodnia, w przyziemiu przesłonięta parterową przybudówką. Otwory okienne prostokątne, bez opasek. Ściana zwieńczona profilowanym gzymsem.
Elewacja południowa dwukondygnacjowa, dziewięcioosiowa, w strefie poddasza trzy okienka (prostokąt leżący). Otwory okienne i drzwiowe prostokątne bez detalu architektonicznego. Ściana zwieńczona profilowanym gzymsem. Jedynym charakterystycznym elementem jest zdrój.
Wnętrze obiektu
Skrzydła zachodnie, północne i południowe zarówno w partii parteru jak i piętra są ze sobą bezpośrednio skomunikowane, za pośrednictwem korytarza usytuowanego od strony wirydarza ( wschód i północ), biegnącego na całej długości skrzydła zachodniego i południowego.
Parter
Wejście główne do budynku znajduje się od północy, poprzez prostokątny, rozglifiony do wewnątrz otwór - zamknięty od góry łukiem segmentowym i dwuskrzydłowymi drzwiami z ozdobnymi płycinami i świetlikiem z kutą. kratą w typie XVIII wieku. Sklepiony kolebkowo – krzyżowo korytarz stanowi początek długiego ciągu komunikacyjnego, zakończonego drzwiami, wyprowadzającymi na dawne podwórze gospodarcze. Korytarz wyłożony jest płytami kamiennymi.
Wchodząc do korytarza, po prawej i lewej stronie znajdują się symetrycznie rozmieszczone rozglifione otwory drzwiowe, zamknięte łukiem segmentowym. W nich drewniane, płycinowe drzwi: z prawej jednoskrzydłowe wprowadzają do reprezentacyjnej, dużej sali, sklepionej kolebkowo-krzyżowo, identyfikowanej jako dawny refektarz. Salę tę doświetlają dwa okna, w głębokich, rozglifionych otworach, zamkniętych łukiem segmentowym. Z lewej dwuskrzydłowe komunikują z dwiema salami, w skrzydle północnym w amfiladowym układzie, dobudowanymi w 1935 roku.
Kolejne po prawej stronie drzwi, dwuskrzydłowe prowadzą do bliźniaczej sali, rozdzielonej ścianą działową z omawianym wcześniej refektarzem, w której otwory okienne zostały zamurowane, po wybudowaniu w 1905 roku budynku handlowego (od zachodu). Prawdopodobnie pierwotnie była to jedna sala, do której prowadziły drzwi usytuowane pośrodku długości dwóch sal, a więc w miejscu obecnej ściany działowej.
Drzwi po lewej stronie, rozprowadzają komunikację w dobudowanym - w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku - od wschodu do skrzydła zachodniego, z trzema pomieszczeniami w amfiladowym układzie.
Ciąg komunikacyjny przerywa wtórna, współczesna ściana, oddzielająca ogólnie dostępną część parteru od pomieszczeń przeznaczonych do użytku duchowieństwa obsługującego parafię. Pośrodku korytarza, po prawej stronie znajduje się główna klatka schodowa, prowadząca na drugą kondygnację. Klatka schodowa sklepiona kolebkowo, nad spocznikiem krzyżowo, o podkreślonych płaskimi listwami szwach z rozetką pośrodku. Klatka otwarta jest do korytarza arkadą o obniżonym łuku schodzącym na pilastry.
Na parterze naprzeciwko klatki schodowej głęboka wnęka, o nieregularnym, zniekształconym wykroju. Być może ślady głównego wejścia do klasztoru.Opisana część budynku zawiera w swoich murach relikty najstarszej budowli klasztornej. W tym miejscu należy zaznaczyć, że odgruzowana piwnica usytuowana jest pod tą właśnie częścią.
Za klatką schodową ciąg komunikacyjny zamyka ściana o grubości 128 cm, w której umieszczone jednoskrzydłowe drzwi. Grubość może wskazywać, iż jest to ściana konstrukcyjna. W dalszej części korytarza, za drzwiami znajduje się para otworów drzwiowych (otwór po lewej stronie jest rozglifiony na zewnątrz), umieszczonych naprzeciw siebie, zamkniętych jednoskrzydłowymi drzwiami. Drzwi po lewej stronie prowadzą do dużej sali dobudowanej w 1935-36 r. Pierwotnie były to zapewne drzwi zewnętrzne na wirydarz. Po prawej stronie korytarza, w wyniku wtórnych podziałów wyodrębnione zostały 4 niewielkie sale, sklepione krzyżowo, (sala przylegająca do klatki schodowej, połączone komunikacyjnie z korytarzem poprzez 3 drzwi – sala trzecia i czwarta w układzie amfiladowym. Wtórne podziały nastąpiły w różnym czasie i pociągnęły za sobą konieczność wybicia dodatkowych otworów drzwiowych. Można zakładać, iż środkowa, duża sala, po rozbudowie w XVIII stuleciu, przejęła funkcję refektarza rozglifiony otwór drzwiowy jest pierwotny. Tę salę doświetlają dwa okna. Pozostałe dwa pomieszczenia, przylegające po obu stronach posiadają po jednym oknie. Wszystkie otwory okienne są prostokątne, rozglifione do wewnątrz, zwieńczone łukiem segmentowym. Należy zwrócić uwagę na powiększenie jednej części wspomnianej dużej sali poprzez podcięcia zewnętrznej, zachodniej ściany konstrukcyjnej, celem zlokalizowania łazienki.
Zejście do piwnicy, usytuowanej pod skrzydłem południowym, znajduje się po lewej stronie korytarza, naprzeciw sali jest sklepione kolebkowo (częściowo zniszczone) oraz krzyżowo. Tutaj również znajduje się przejście do skrzydła południowego, którego wnętrza zostały zniekształcone poprzez wtórne podziały.
Dawny trakt komunikacyjny (od północy) doświetlony 5 prostokątnymi oknami, rozglifionymi do wewnątrz, zamkniętymi łukiem segmentowym., podzielono wtórnymi ścianami działowymi, uzyskując 5 pomieszczeń w układzie amfiladowym. Ściany działowe ustawione w przypadkowy sposób zniekształciły czytelny układ sklepienia korytarza.
Lokalności usytuowane od południa, sklepione krzyżowo, posiadają układ amfiladowy, ale są także dostępne z korytarza. Podobnie jak w opisanym korytarzu wprowadzono dodatkowe ściany działowe w celu urządzenia węzłów sanitarnych. Skrajne pomieszczenie wschodnie połączone bezpośrednio z korytarzem. Zachował się częściowo czytelny pierwotny układ komunikacyjny analogiczny jak w skrzydle zachodnim. Wejścia do cel prowadziły bezpośrednio z korytarza. Otwory drzwiowe usytuowane pośrodku, każda cela posiadała jedno okno.
Piętro
Na drugą kondygnację prowadzi główna klatka schodowa zlokalizowana w środkowej części skrzydła zachodniego. Rozplanowanie piętra, pozbawionego przybudówek jest zbliżone do parteru. Korytarz posiada ceglane sklepienie krzyżowe usytuowane od strony wirydarza, doświetlony dziewięcioma oknami stanowi główny ciąg komunikacyjny. Podzielony trzema wtórnymi ścianami działowymi z jedno i dwuskrzydłowymi drzwiami. W północnej ścianie skrzydła zachodniego prostokątny otwór drzwiowy, zamknięty pełnymi drzwiami, prowadzi do wąskiego korytarza, sklepionego kolebkowo, łączącego klasztor z kościołem.
Poczynając od północy, po lewej stronie korytarza znajdują się dwa otwory drzwiowe ( drugi otwór ukośny), zamknięte podwójnymi dwuskrzydłowymi drzwiami, prowadzące do trzech sal skrzydła północnego. Przy czym pierwsze dwie sale są obecnie w układzie amfiladowym. Po zachodniej i południowej stronie korytarza znajduje się ciąg pomieszczeń. W najstarszej części północnej skrzydła zachodniego cztery lokalności – pierwotnie cele przeora - sklepione kolebkowo-krzyżowo ( w tym jedno –z dwuprzęsłowym sklepieniem kolebkowo-krzyżowym - stanowiące niegdyś korytarzyk, zostało przedzielone po 1968 roku ukośną ścianką działową na dwie łazienki). Wspomniane lokalności obecnie są dostępne z korytarza dwoma otworami drzwiowymi, zamkniętymi łukami segmentowymi, z podwójnymi, dwuskrzydłowymi drzwiami. Jeszcze w 1968 roku, komunikacja odbywała się za pośrednictwem wewnętrznego korytarzyka, do którego prowadziło jedno wejście. Południową część skrzydła wypełniają trzy pomieszczenia; dwa w układzie amfiladowym, sklepione kolebkowo-krzyżowo, dostępne z korytarza poprzez otwór prostokątny, lekko rozglifiony drzwiowy, z podwójnymi dwuskrzydłowymi drzwiami. Do trzeciej największej sali wejście z korytarza poprzez pomieszczenie, doświetlone dwoma oknami (przykryte stropem) komunikujące ją z trzema kolejnymi lokalnościami w skrzydle południowym. Salę tę przykrywa sklepienie kolebkowe z lunetami- o nisko schodzących spływach sklepiennych. Otwór drzwiowy lekko rozglifiony na zewnątrz, od góry zamyka prawie pełny łuk, w nim dwuskrzydłowe drzwi. Trzy okna - dwa od zachodu, wyjście na balkon i jedno od południa - stanowią jej doświetlenie. Również i te pomieszczenia zniekształcone zostały poprzez wprowadzenie wtórnych podziałów i urządzenie dodatkowych łazienek.
Wspomniane lokalności w skrzydle południowym są również dostępne bezpośrednio z korytarza, poprzez jeden otwór drzwiowy, rozglifiony do wewnątrz, zamknięty od góry łukiem segmentowym i dwuskrzydłowymi drzwiami w środkowym pomieszczeniu. Każda z trzech sal posiada jedno okno. Pięć kolejnych sal usytuowanych w wschodniej części skrzydła południowego jest dostępnych z korytarza. Komunikację rozprowadza pierwsza z sal, z bezpośrednim dostępem do dawnego ustępu, a obecnej łazienki, pozbawiona dziennego oświetlenia, połączona z pomieszczeniami przylegającymi doń od północy i południa, które z kolei łączą się amfiladowo z dwiema następnymi. Opisane pomieszczenia posiadają po jednym oknie, z wyjątkiem sali w północno-wschodnim narożniku, która wyposażona jest w okno od wschodu.
PLANOWANY ZAKRES PRAC
Przebudowa remont i konserwacja istniejącego budynku plebani (obiekt „A”) z częściową zmianą funkcji (biblioteka, klubowe pokoje zainteresowań) obejmująca: