Badania archeologiczne na cmentarzysku parafialnym przy kościele pw. św. Zygmunta

 Jacek i Magdalena Wojcieszak

                Badania archeologiczne na cmentarzysku odsłoniętym w wykopie założonym między kościołem a budynkiem plebanii, trwały od 16.03 do 28.05.2012 r. Przebadany fragment nekropolii był pozostałością cmentarza parafialnego funkcjonującego przy kościele św. Zygmunta mniej więcej w XVI-XVIII w. Podczas prac wykopaliskowych odsłonięto 1053 groby, zawierające w sumie 1220 szkieletów. Większa liczba szkieletów niż odnotowanych pochówków wynikała ze znacznej ilości pochówków podwójnych i zbiorowych, których zaobserwowano w sumie prawie 100. Odkryto pochówki dwóch osób dorosłych, dwojga dzieci, jak i osoby dorosłej i dziecka. Pośród pochówków zbiorowych odnotowano groby, w których pochowano od 3 do 8, a w jednym przypadku nawet 14 osób. W chwili obecnej nieznana jest przyczyna tego zjawiska. Być może można je tłumaczyć, w przypadku pochówków wielu osób, występowaniem epidemii jakiejś zakaźnej choroby. Wyróżniono także 7 poziomów zalegania grobów, na poziomie 1, najmłodszym, wyodrębniono 309 pochówków.

                  Cmentarz parafialny był bardzo intensywnie użytkowany. Świadczy o tym zarówno stan zachowania jam grobowych, jak i samych szkieletów. Część była zachowana bardzo dobrze, zarysy jam były wyraźnie widoczne, trumny zachowały się pod postacią smug rozłożonego drewna. W wielu przypadkach jednak żadna konstrukcja grobu nie była czytelna. Podobnie w przypadku szkieletów – od zachowanych w całości po szczątkowe, zawierające jedynie kości czaszki, nóg czy korpusu. Taki stan rzeczy był spowodowany wielokrotnym przekopywaniem powierzchni cmentarza podczas przygotowywania nowych grobów.

Zmarli byli grzebani zgodnie z zasadami chrześcijańskiego obrządku pogrzebowego w pozycji na wznak, z głowami skierowanymi na zachód oraz z rękoma ułożonymi na miednicy bądź wyciągniętymi wzdłuż boków. Wraz z pochowanym zmarłymi do grobów trafiały osobiste przedmioty i części stroju. W grobach parafian od św. Zygmunta znaleziono dość liczne przedmioty związane z kultem religijnym oraz elementy odzieży. Odkryto m.in. medaliki z wyobrażeniami Madonny z Dzieciątkiem oraz różnych świętych. Według wstępnej analizy część z nich na pewno pochodzi z Częstochowy, ale zidentyfikowano także medaliki pochodzące z sanktuariów z różnych części Europy - od Półwyspu Iberyjskiego po Kresy Wschodnie. Natrafiono również na relikwiarzyki, w których wizerunek Maryi bądź świętego był namalowany na papierze, włożony między dwie okrągłe lub prostokątne szybki i obwiedziony metalowym obramowaniem. Znaleziono także dość dużą ilość metalowych krzyżyków mniejszych lub większych rozmiarów, pochodzących przypuszczalnie od różańców, choć samych paciorków zachowało się bardzo niewiele. Warto wspomnieć, że w pochówkach odkryto również monety. Część z nich zapewne dostała się przypadkiem do zasypu grobowego, ale kilkanaście monet zostało znalezionych w jamie ustnej, pewną ich ilość odkryto także w okolicy żuchwy, kręgów szyjnych czy czaszki zmarłego. Pozwala to domniemywać, że zostały one celowo złożone do grobów i świadczy o długim przeżywaniu się zwyczaju składania tzw. "obola zmarłych", swego rodzaju opłaty za szczęśliwe przejście zmarłego w zaświaty. Dokładniejsza i bardziej obszerna analiza znalezionych przedmiotów będzie możliwa po ukończeniu konserwacji omawianych zabytków, choć już na ten moment można stwierdzić, iż jest to zbiór bardzo ciekawy i unikatowy.